27.09.2011, 17:15
Интервју: Улф Брунбауер
Митовите од минатото се лош патоказ за иднината
„Научниците од Европа што го следат флертувањето со антиката во Македонија гледаат на тоа со поглед на смеење и со поглед на жалење“,
вели Улф Брунбауер, германски историчар што ја проучува Македонија
Љупчо Поповски
„Изненадувачки е што античката треска во Македонија стана толку голема, бидејќи градењето на македонската нација беше успешно, Македонците се чувствуваа како Македонци. Потрагата по античките корени нема друга функција освен пропаганда и му штети на имиџот на Македонија во странство“, нагласува Улф Брунбауер, познат германски историчар што ја проучува историјата на балканските народи. Брунбауер е професор на Универзитетот во Регензбург, Германија, каде што предава историја на Југоисточна и Источна Европа. Во своите истражувања тој е фокусиран на социјалната историја на Балканот во 19 и 20 век и градењето на нациите. Во делото „Древната националност и вековната борба за државност: историографските митови во Република Македонија“, Брунбауер прави пресек на историјата на македонската нација и тоа во голема мера врз основа на трудови на македонски историчари. Брунбауер чита на македонски јазик. Има блиска соработка со колеги од Институтот за фолклор „Марко Цепенков“ и од Институтот за национална историја. Погледите отстрана секогаш се добредојдени за соочување со нашето минато и нашата реалност.
Господине Брунбауер, во Вашата книга за историските митови на Балканот од 2003 година, во делот за Македонија го баравте коренот на нејзината државност. Оттогаш многу работи се променија во Македонија, и во нејзината историографија и во нејзината политика. Дали можеби ќе напишете продолжение на Вашите истражувања?
Македонија навистина многу динамично се развива, а промените во последната деценија се комплексни, двосмислени и контрадикторни. Таа е навистина интересна земја за проучување и како историчар планирам да пишувам повеќе за тоа, од гледна точка на современата историја. Тоа помага настаните во Македонија да се стават во контекст; да се идентификува што е специфично, а што општо - бидејќи, дури и ако многу сегашни процеси се чинат исклучителни, од гледна точка на компаративната историја, тие не се: има многу заедници со процеси на градење на нацијата во други делови од Европа, а главната разлика е временската рамка.
Вашата книга не е дел од литературата што се споменува во македонските историографски кругови. Дали историчарите од младите и мали држави не се подготвени да слушнат поинакви мислења, надвор од она што гради во земјата?
Oва прашање опфаќа неколку проблеми. Прво, не смееме да заборавиме дека академските институции во Македонија се во лоши финансиски услови, што го отежнува учеството во меѓународни научни дискусии. Второ, македонските историчари често се соочени со спротивставување, па дури и отворени непријателски теории од историчарите од странство, особено од соседните земји, поради што се недоверливи за критички процени од странски научници. Трето, историските институции во земјата, се чини, дека се' уште ја сметаат историјата за патриотска задача и се концентрираат само на македонската историја и мислат дека тоа е привилегија на домашните историчари. Тие ги прифаќаат само оние странски историчари што го потврдуваат нивниот сопствен став за националната историја. И можеби недостига традиција на научни дебати - дебатите за историјата многу брзо влегуваат во политички аргументи во Македонија.
Вие напишавте дека решенијата за иднината на Македонија се бараат во минатото на митологизиран начин. Може ли потрагата по античките корени да ги реши денешните проблеми?
Мислам дека е тешко. За почеток, парите потрошени за спомениците на Александар Велики и неокласицистичките згради можат да се потрошат попаметно, на пример, за подобро образование. Освен тоа, обидот за антиквизација нема да ги подобри односите со Грција (грчкиот став во т.н. „конфликт со името“ е апсолутно смешен и срамно е што Европската унија го толерира тоа, но, сепак, Македонија ќе треба да ги подобри односите со таа земја). Од поопшта гледна точка, верувам дека митолошките погледи на минатото, кои сега се зајакнати со официјалната историска политика во Македонија, водат до погрешни претстави за сегашноста и, според тоа, се лош принцип на водење за иднината.
Зошто на една млада нација, како македонската, и' е потребна митологизација на минатото?
Секоја нација има своја митологија; тоа не е специфичност на Македонците. Помислете на улогата на митовите за градењето на германската нација, особено во 19 век! Митовите создаваат заедница, тие даваат сторија што го поврзува минатото со сегашноста и со иднината, тие очигледно даваат одговори на важни прашања (кои сме ние, од каде потекнуваме, кои се нашите непријатели), и се привлечни за емоциите и можат да се претворат во ритуали. Тоа ги прави многу попривлечни од „сувопарните“ историски студии, но, исто така, и опасни: луѓето кои цврсто веруваат во митови често се имуни на вистината ако е контрадикторна на митот (како што вообичаено е).
Како го толкувате она што последниве три години се случува во Македонија, барањето директна врска со Александар Велики. Дали е тоа страв од загрозеност поради спорот со Грција или ново национално будење поттикнато од политиката?
Пред се', мислам дека тоа е реакција на грчките притисоци и, можеби, исто така, израз на фрустрација за фактот дека очигледно ниту една земја-членка на ЕУ не се грижи за апсурдноста на грчкиот став за спорот со македонското име. Тоа, исто така, е израз на потрагата по нови историски митови и идентитети по крајот на комунизмот и турбулентните времиња на транзицијата. Очигледно, секоја нација на Балканот сака да пронајде траги назад во антиката! Таков мит, исто така, го зајакнува тврдењето за автохтоно постоење (против Албанците). Освен тоа, е средство за владина пропаганда.
Македонската нација и држава веќе еден век чувствува дека не се наоѓа во пријателско опкружување. Нели е логично историските митови да се користат во градењето на самодовербата на државата?
Како што споменав, секоја нација има свои митови. Во основа, самата нација е форма на мит, тоа е - многу силен - изум и имагинација. Така, Македонија не е специфична. Она што е карактеристично е одбранбената природа на нејзиниот национализам поради фактот дека соседните, помоќни нации имаат историја на неприфаќање на македонскиот национален идентитет и претензии кон Македонците за нивните сопствени нации. Такво опкружување со сигурност е фактор што поттикнува создавање митови.
По Втората светска војна, Македонија ја заврши диференцијацијата од нејзините соседи, особено со Бугарија. Дали сега со барањето на античките корени историскиот потфат на Македонија се враќа на почетокот?
Изненадувачки е што античката треска стана толку голема, бидејќи градењето на македонската нација беше успешно, бидејќи во комунизмот земјата беше цврсто институционализирана и Македонците се чувствуваа како Македонци. Не ја видов „потребата“ да се зајакне или одново да се открива македонскиот национален идентитет. Потрагата по античките корени нема друга функција освен пропаганда и му штети на имиџот на Македонија во странство.
Кога Бугарија ја признава државата, а се сомнева во нацијата и јазикот, кога Грција не го признава името, може ли политичарите, историчарите, па и целиот народ да бидат рационални?
Во тие услови не е изненадувачки што луѓето го нагласуваат нивниот национален идентитет, ако тој не е прифатен од соседите. За жал, тие чувства, исто така, се искористени од политичарите, чиј главен интерес е да ја задржат моќта.
Во Вашата книга ја оценивте „Историјата на македонскиот народ“ од 1969 година како многу авторитативна, но сте воздржани кон нејзиното издание од 2000 година. Зошто?
Тоа не е целосно точно: двете изданија на „Историјата на македонскиот народ“ се многу корисни и обезбедуваат многу важни информации, но и двете, исто така, се проблематични, бидејќи имаат идеолошка агенда. Основниот проблем на таквите изданија - како со „Историјата на германскиот народ“ или „Историјата на Србите“ - е што тие претпоставуваат дека нацијата („народот“) постоела отсекогаш. Тие замислуваат модерна форма на заедница во далечното минато, кога луѓето се идентификувале во многу различни рамки (преку нивното семејство или клан, нивното село или професија, нивната религија). Но, каква е врската меѓу жителите на територијата на денешна Македонија пред две илјади години со македонската нација денес? Единствената врска е националистичката измислица! Друг проблем е што историјата на одреден „народ“ често го игнорира фактот дека има членови на други јазични или конфесионални групи што живеат на истата територија. Би било многу подобро да се напише книга „Историјата на Македонија“, каде што ќе се дискутира историјата на сите јазици и конфесионални групи што живееле во регионот и како меѓусебно си влијаеле.
Што мислите - зошто во изданието од 1969 година има само 20-ина страници за античка Македонија и римската окупација, а дури 200 во изданието од 2000 година. Во прашање е политика или нови историски сознанија?
Мислам дека причината, главно, е политичка: во 1960-тите години, официјалната верзија на генезата на македонската нација не вклучувала антика, додека до 2000 година идејата дека има некаков континуитет меѓу античките Македонци и сегашните веќе стекна популарност и меѓу интелектуалците (иако „Историјата на Македонците“ не тврди дека има директен етнички континуитет, сепак, го креира имиџот на континуитет на идеите за државност и е против мислењето дека античките Македонци биле дел од хеленскиот свет - што е чиста реакција на проблемите со Грција во 1990-тите години).
Пишувате дека митот за потеклото мора да се здружи со митот за континуитетот за да се изгради стабилна врска меѓу современата нација и нејзините предци. Дали тоа е единственото објаснување за флертувањето со антиката во Македонија?
За жал, националистите во сите држави не го прифаќаат фактот дека нациите се модерни феномени, повеќе или помалку, од последните два века. Повеќето нации сакаат да изгледаат стари и пронаоѓаат траги назад кон некое почитувано потекло. Тоа е особено забележливо ако соседните земји се натпреваруваат за истата територија и нејзината историја (како на Балканот). Секако, во случајот со Македонија, флертот со антиката беше многу поттикнат од грчките претензии - но, погледнете ги Албанија, Романија или Бугарија: тие, исто така, го нагласуваат нивното античко наследство, а во Србија може да се најдат книги во кои Србите се нарекуваат првиот народ во светот.
Како од Берлин и од Регенсбург, каде што предавате како историчар, гледаат на глорификацијата на Александар Велики во Македонија?
Да бидам искрен: оние луѓе што ги следат настаните во Македонија гледаат на тие случувања со еден поглед на смеење и еден поглед на жалење. Смеење, бидејќи антиквизацијата, особено во Скопје, навистина има смешни елементи; со жалење, бидејќи сметаме дека таква историска политика нема да го направи подобар животот за жителите на Македонија и, наместо тоа, може да создаде нови проблеми.
Во секоја нација има пукнатини во митот за историското наследство. Каде се тие пукнатини во Македонија?
Одговорот на ова прашање може да биде и долг и кус. Долг, бидејќи секој национален мит содржи манипулации, измислувања и фалсификувања, како што содржат македонските. Но, мојот одговор е кус: митовите не се историја, затоа не треба да ги сфаќаме како научен текст што може да се критикува. Тие се дела на фикција, кои, очигледно, се важни за заедниците. Најважната пукнатина - и тоа е доброто - е фактот дека во едно општество секогаш има контрамитови и, зависно од политичките и социјалните услови, доминантните митови наскоро можат да паднат во заборав.
Може ли историчарот прво да биде патриот, а потоа научник?
Патриотски историчар е оној што гледа критички на минатото на својата земја и нација, кој покажува како нацијата била изградена, а не оној што ја конструира нацијата. Критички пристап кон минатото секогаш е добра услуга за општеството, така што луѓето гледаат какви алтернативи имало во минатото и што правеле луѓето во минатото за да имаат подобар живот (или како тоа било спречено од моќните елити).
http://www.utrinski.com.mk/?ItemID=68D4A60D8B2B39459D084287065D8091
Автор
Тема: Европа и САД за историјата на Македониjа (Прочитано 262087 пати)